SN: Skład jednoosobowy Sądu odwoławczego narusza prawo do sprawiedliwego postępowania

Sąd Najwyższy w dniu 26 kwietnia 2023 roku w składzie 7 sędziów wydał uchwałę w sprawie o sygn. akt III PZP 6/22, w której uznał, że:

„​Rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego ukształtowanym na podstawie art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm.) ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.) oraz postanowił nadać uchwale moc zasady prawnej i ustalił, że przyjęta w uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia.”

Uchwała ta była odpowiedzią na następujące pytania zadane przez Sąd Rejonowy Katowice – Zachód w Katowicach w sprawie toczącej się pod sygn. akt VII Pz 5/22:

a) Czy sąd w składzie 1-osobowym wynikającym z epizodycznych regulacji art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2021, poz. 1090) jest „sądem ustanowionym ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka?

b) W wypadku udzielenia odpowiedzi negatywnej na pytanie a), tj. uznania, że Sąd w składzie 1-osobowym nie jest „Sądem ustanowionym ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka czy zasadnym jest pomijanie w/w regulacji na podstawie art. 91 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ukształtowanie składu Sądu w postępowaniu zażaleniowym na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a zatem w niniejszej sprawie w oparciu o art. 7674 § 11 k.p.c. (skład 3-osobowy)?

Należy przypomnieć, że przed wprowadzeniem przepisów tzw. ustawy COVID-owej strony postępowania cywilnego miały prawo do rozpoznania apelacji w składzie trzyosobowym. W związku z tym, w świetle uchwały Sądu Najwyższego, wszystkie sprawy, w których będzie wydawany wyrok po 26 kwietnia 2023 roku powinny być rozpatrzone w składzie co najmniej trzech sędziów.

Na dzień obecny nie sposób jest przewidzieć wszystkich problemów związanych z przedstawioną przez Sąd Najwyższy interpretacją przepisów, jednakże już dziś można zauważyć kilka podstawowych pytań z nią związanych:

1) Co z orzeczeniami sądowymi wydanymi w składzie jednoosobowym w drugiej instancji w dniu wydania uchwały Sądu Najwyższego. Użycie w uchwale sformułowania, iż przyjęta interpretacja obowiązuje od dnia jej wydania pozwala wysnuć przypuszczenie, że są one wadliwe być może konieczne będzie ponowne przeprowadzenie postępowania apelacyjnego.

2) Czy w przypadku spraw, które toczą się w II instancji, późniejsze powiększenie składu sędziowskiego do składu trzyosobowego pozwoli na konwalidację całego postępowania, czy też konieczne jest powtórzenie wszystkich czynności procesowych poczynionych do dnia powiększenia składu sędziowskiego?

3) Użycie przez Sąd Najwyższy formuły obowiązywania wykładni prawa od dnia 26 kwietnia 2023 roku jest niespotykana, gdyż nie sposób wyjaśnić, dlaczego sprawa cywilna, w której zapadł wyrok w II instancji przed 26 kwietnia 2023 roku, w składzie jednego sędziego, miałaby nie naruszać prawa obywatela do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy. Trzeba zauważyć, że zarówno Konstytucja RP, oraz Europejska Konwencja Praw Człowieka, które stanowią podstawę uchwały Sądu Najwyższego, nie obowiązują w Polsce od dnia wydania uchwały. W związku z tym otwartym pytaniem pozostaje czy sprawy apelacyjne rozpatrzone w trybie COVID-owym w składzie jednego sędziego przed wydaniem uchwały Sądu Najwyższego również nie są obarczone nieważnością postępowania.

4)Czy w związku z tym, że uchwała wydana w sprawie dotyczącej postępowania przed Sądem Pracy, to obejmuje ona również zakresowo postępowania cywilne?

Należy zwrócić uwagę, że sądy znajdujące się poza strukturami Sądu Najwyższego formalnie nie są związane z jego wykładnią, ponieważ taki skutek mają jedynie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.