Zadośćuczynienie za osłabienie więzi rodzinnej z chorym dzieckiem

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lipca 2018 r., o sygn. akt II CSK 233/17, orzekł, iż nie należy się rekompensata za osłabienie więzi rodzinnej z chorym dzieckiem, jeśli nie jest to przypadek, który można określić jako skrajny.

Stan faktyczny

Kierujący pojazdem, w którym na tylnym siedzeniu znajdowało się 5-tygodniowe niemowlę z matką, wymusił pierwszeństwo na skrzyżowaniu. W wyniku zderzenia z dwoma innymi pojazdami, dziecko doznało licznych obrażeń, m.in. urazu czaszkowo-mózgowego. Mimo długotrwałego leczenia, dziecko od 9 lat wymaga stałej rehabilitacji, opóźniony jest jego rozwój ruchowy i rozwój mowy.

Ubezpieczyciel sprawcy zawarł z powódką ugodę i wypłacił 360 tys. zł tytułem całkowitego zaspokojenia roszczeń wynikających z wypadku oraz zobowiązał się pokrywać koszty leczenia i rehabilitacji dziecka w kwocie do 1200 zł na kwartał.

Naruszenie dóbr osobistych matki

Zakład ubezpieczeń odmówił natomiast wypłaty świadczenia w wysokości 80 tys. zł na rzecz matki dziecka za naruszenie jej dóbr osobistych w postaci osłabienia relacji rodzinnych. W związku z tym, wystąpiła ona na drogę sądową. Domagała się od pozwanego zakładu ubezpieczeń kwoty 100 tys. zł tytułem zadośćuczynienia na podstawie art. 23 k.c. i art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. Powódka wskazywała w pozwie, iż w związku z niepełnosprawnością dziecka, zaprzestała pracy zawodowej, aby się nim opiekować. Stan psychiczny powódki uległ znacznemu pogorszeniu, jednakże po wypadku nie podjęła leczenia psychiatrycznego ani terapii psychologicznej. Powódka utrzymywała się po wypadku z zasiłku pielęgnacyjnego i zasiłku rodzinnego w łącznej kwocie 1.470 zł miesięcznie.

Sądy I i II instancji oddaliły żądanie, uznając, że pośrednie następstwa wypadku nie dają podstaw do dochodzenia zadośćuczynienia przez matkę dziecka, gdyż nie zostały naruszone jej dobra osobiste.

Sąd Okręgowy w świetle poczynionych ustaleń faktycznych nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa opartego na podstawie z art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że odszkodowanie z tytułu szkody wywołanej czynem niedozwolonym (w tym szkody niemajątkowej) przysługuje wyłącznie osobie, przeciwko której czyn taki był skierowany, tj. osobie bezpośrednio poszkodowanej. Z tego też względu sąd stwierdził brak legitymacji biernej pozwanego w zakresie naruszenia dobra osobistego i odpowiedzialności majątkowej na podstawie art. 448 k.c.

Osłabienie lub zakłócenie więzi rodzinnych

Sąd Apelacyjny oddalając apelację powódki przychylił się do poglądu, że nie ma podstaw do przyjęcia, iż można wyodrębnić dobro osobiste w postaci prawa do istnienia niezakłóconych relacji rodzinnych oraz prawa do realizacji osobistych planów, w tym prawa do aktywności zawodowej. Nie może być dobrem osobistym oczekiwanie, że relacje rodzinne zawsze będą idealne, w pełni spełniające wymagania i oczekiwania wszystkich uczestników tych relacji.

Dziecko funkcjonuje w rodzinie, mimo kalectwa wchodzi w relacje emocjonalne ze wszystkimi członkami rodziny, w tym z matką. Zasady doświadczenia życiowego wskazują, że w takich sytuacjach kontakt matki z dzieckiem może być nawet bliższy, choć z pewnością dla matki trudniejszy. Uszczerbek na zdrowiu syna powódki utrudnia funkcjonowanie rodziny, ale nie niweczy możliwości realizacji potrzeb emocjonalnych jej członków, skoro stan zdrowia dziecka umożliwia mu uczęszczanie do szkoły.

Zadośćuczynienie tylko w skrajnych przypadkach

Sąd Najwyższy wskazał, że zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnych należy się tylko w okolicznościach wyjątkowych, w których doszło do trwałego i całkowitego zerwania więzi emocjonalnej. W omawianej sprawie można natomiast mówić jedynie o pogorszeniu lub zakłóceniu rodzinnych więzi.

W trzech wyrokach z dnia 27 marca 2018 r., o sygn. akt III CZP 39/17, III CZP 60/17 i III CZP 69/17, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość dochodzenia takiego zadośćuczynienia dla najbliższych osób będących w stanie wegetatywnym. (Orzeczeniom tym został poświęcony osobny artykuł: Zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej)

W omawianej sprawie Sąd Najwyższy nie kwestionował istnienia i konieczności ochrony wartości niemajątkowej, jaką jest bliskość oraz więzi emocjonalne pomiędzy członkami rodziny. Nie podzielił jednak stanowiska sądów I i II instancji, iż nie można wyodrębnić dobra osobistego w postaci prawa do istnienia niezakłóconych relacji rodzinnych oraz prawa do realizacji osobistych planów życiowych.

Z ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji zaaprobowanych przez Sąd Apelacyjny wynika, że więź powódki z synem uległa zmianie i została niejako zakłócona, jednakże nie jest to sytuacja tak ekstremalna, jak całkowite zerwanie więzi w przypadku śmierci osoby bliskiej czy też ciężkiego i głębokiego stanu upośledzenia jej funkcji życiowych (jak np. stan nieodwracalnej śpiączki lub trwały stan wegetatywny).

Ustalony stan faktyczny nie pozwalał zatem na taką jego kwalifikację prawną, która uzasadniałaby uwzględnienie żądania na podstawie art. 24 i art. 448 k.c.

Podsumowanie

Z treści omawianego orzeczenia można wysnuć wniosek, iż aby zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego osoby najbliższej poszkodowanego w postaci zakłócenia życia rodzinnego było uzasadnione, musi dojść do trwałego i całkowitego uniemożliwienia realizacji więzi bliskości oraz więzi emocjonalnej. Innymi słowy, musiałaby zajść sytuacja zbliżona w skutkach do śmierci bliskiej osoby, taka jak ciężki i głęboki stan upośledzenia funkcji życiowych, uniemożliwiający de facto kontakt z poszkodowanym. Jak wskazał Sąd Najwyższy, istnienie więzi bliskości nie jest bowiem uzależnione wyłącznie od egzystencji fizycznej członka rodziny, lecz od istnienia wszystkich elementów, które składają się na więź rodzinną.

Omawiany wyrok Sądu Najwyższego stanowi kontynuację dotychczasowej linii orzeczniczej wyznaczonej m.in. z orzeczeniami wydanymi w marcu 2018 r. (sygn. akt powyżej).

W oparciu o wspomnianą linię orzeczniczą można przyjąć, iż zadośćuczynienie przysługuje osobom bliskim poszkodowanego tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy więzi rodzinne zostały zerwane lub w znaczącym stopniu zakłócone. Każdy przypadek powinien jednak być przez sądy oceniany indywidualnie pod kątem spełnienia powyższych przesłanek.

Link do orzeczenia

Autor: Ada Chudzik