Zadośćuczynienie przyznane w procesie karnym a roszczenia w procesie cywilnym
W ramach obecnie obowiązujących przepisów Kodeksu Karnego, sąd w razie skazania sprawcy przestępstwa, na wniosek osoby pokrzywdzonej lub innej osoby uprawnionej, może w oparciu o przepisy prawa cywilnego orzec obowiązek naprawienia przez niego, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub wypłacenia zadośćuczynienia za doznaną przez pokrzywdzonego krzywdę.
Jednocześnie ustawodawca dopuścił dochodzenie roszczeń o zadośćuczynienie, w przypadku niezaspokojenia ich w całości w ramach orzeczenia wydanego w ramach postępowania karnego w drodze postępowania cywilnego.
Zadośćuczynienie
Omawiając problematykę relacji zadośćuczynienia przyznanego w ramach postępowania karnego, do wytoczenia dalszego powództwa o roszczenie z tego tytułu w drodze postępowania cywilnego nie sposób pominąć zdefiniowania zadośćuczynienia jako takiego.
Zadośćuczynienie jest roszczeniem przysługującym poszkodowanemu, jak forma naprawy szkody niemajątkowej, określanej jako krzywda. W praktyce pojęcie to często jest mylone z odszkodowaniem, które stanowi kompensację wymiernie poniesionych przez poszkodowanego kosztów, które da się w sposób wymierny wyliczyć.
W myśl artykułu 445 Kodeksu Cywilnego zadośćuczynienie może zostać przyznane poszkodowanemu za:
1) krzywdę będąca następstwem uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia;
2) krzywdę będącą następstwem pozbawienia wolności oraz skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
Ponadto na podstawie artykułu 446 § 4 Kodeksu Cywilnego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Jak zatem widać zadośćuczynienie stanowi formę rekompensaty za ból i cierpienie psychiczne i fizyczne poniesione w związku z wystąpieniem określonej sytuacji, która je mogła spowodować, na przykład powstałe w wyniku wypadku samochodowego czy też w wyniku popełnionego przez lekarza błędu medycznego.
Zasądzenie zadośćuczynienia w postępowaniu karnym
Zadośćuczynienie jak i odszkodowanie są instytucjami prawa cywilnego, jednakże ustawodawca mając na uwadze szybkość postępowania i dochodzenia przez pokrzywdzonego należnych mu kwot przyznał sądom karnym prawo do zasądzania w toku procesu zarówno odszkodowania, jak i zadośćuczynienia.
Podkreślenia wymaga, że głównym celem postępowania karnego jest ustalenie winy, bądź jej braku, oskarżonego, co w efekcie może nie pozwolić sądowi karnemu na zapoznanie się z całokształtem problematyki związanej z zadośćuczynieniem, która jak już zostało wspomniane, należy do instytucji prawa cywilnego. Dlatego ustawodawca dopuścił możliwość częściowego zasądzenia zadośćuczynienia w ramach toczącego się postępowania karnego.
Jednocześnie, na co wskazał Sąd Najwyższy w swojej uchwale z dnia 3 grudnia 2021, wydanej w sprawie o sygnaturze akt III CZP 84/20, „Obowiązkowi, o którym orzeka sąd karny na podstawie art. 46 § 1 k.k., należy przypisywać funkcję kompensacyjną, bowiem głównym celem tego środka jest naprawienie wyrządzonej przestępstwem szkody, a nie ukaranie lub resocjalizacja.”.
Zadośćuczynienie przyznane w postępowaniu karnym, a roszczenie w procesie cywilnym
Mając na względzie ryzyko niepełnego rozpoznania sprawy w zakresie zadośćuczynienia przez sąd karny w artkule 46 § 3 Kodeksu Karnego przewidziano, że przyznanie zadośćuczynienia w ramach postępowania karnego nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.
Przykładowo oznacza to, że jeżeli pokrzywdzonemu należy się zadośćuczynienie w kwocie 20 000 zł, a sąd karny zasądzi z tego tytułu jedynie 5 000 zł, to w ramach postępowania cywilnego można dochodzić pozostałych 15 000 zł.
Potwierdzenie tego można również znaleźć, w przywoływanej już uchwale Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2021 roku, wydanej w sprawie o sygnaturze akt III CZP 84/20, w której to zostało w sposób jednoznaczny wskazane, że „Prawomocny wyrok zasądzający z urzędu w postępowaniu karnym zadośćuczynienie na rzecz pokrzywdzonego (art. 46 § 1 k.k.) nie stwarza powagi rzeczy osądzonej w części, w której zadośćuczynienie nie zostało zasądzone (art. 46 § 3 k.k. i art. 415 § 2 k.p.k.).”.
Sąd Najwyższy podkreślił również, że „[…] przepisy prawa karnego nie mogą niweczyć lub utrudniać dochodzenia przez pokrzywdzonego przestępstwem przysługujących mu uprawnień cywilnoprawnych, mających oparcie w przepisach kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych.”. Przy tej argumentacji Sąd Najwyższy powołał się na artykuł 45 ustęp 1 Konstytucji RP, w myśl którego „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.”.
Podsumowanie
Ustawodawca dopuścił, aby w toku procesu sąd karny zasądził na rzecz pokrzywdzonego zadośćuczynienie. Jednocześnie, mając na uwadze specyfikę postepowania karnego, odsyła on do dochodzenia niezaspokojonej części roszczenia na grunt postepowania cywilnego, co potwierdził również w swojej uchwale z dnia 3 grudnia 2021 roku Sąd Najwyższy.
Autor artykułu:
Karol Gonia
Junior Asscociate
Brak komentarzy