Twórca produktu w świetle regulacji dotyczących dystrybucji ubezpieczeń
Twórcą produktu ubezpieczeniowego może być nie tylko zakład ubezpieczeń, ale także pośrednik ubezpieczeniowy.
Wejście w życie 1 października 2018 r. ustawy o dystrybucji ubezpieczeń będzie oznaczało zmiany nie tylko dla pośredników ubezpieczeniowych czy działów sprzedaży, ale także dla działów produktowych. Nowa ustawa wprowadza bowiem regulacje dotyczące zarządzania produktem, nakładając ten obowiązek na twórcę produktu. Nowość stanowi w tym przypadku wskazanie, że twórcą produktu może być nie tylko zakład ubezpieczeń, ale także pośrednik ubezpieczeniowy.
Zarządzanie produktem w obecnym stanie prawnym
Na wstępie należy zauważyć, że jakkolwiek pojęcie „zarządzania produktem” występuje w praktyce rynkowej od dłuższego czasu, to nie znajduje ono podstawy prawnej na gruncie obowiązującej ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym z 22 maja 2003 r. Formalnie do polskiego systemu prawnego pojęcie to zostało wprowadzone w ramach rekomendacji KNF dotyczących systemu zarządzania produktem z 22 maja 2016 r. Warto jednak zauważyć, że zgodnie z treścią art. 365 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, rekomendacje stanowią akty prawa soft law, działające według specyficznie ujętej zasady comply or explain. Należy przez to rozumieć, iż zakład ubezpieczeń może odmówić stosowania rekomendacji wydanych przez organ nadzoru, ale jednocześnie jest zobowiązany do osiągnięcia wskazanego w rekomendacji celu.
Na gruncie wskazanych wyżej rekomendacji KNF, przez „zarządzanie produktem” należy rozumieć całokształt przyjętych rozwiązań organizacyjnych, funkcjonujących w okresie cyklu życia produktu ubezpieczeniowego. Zgodnie z przyjętą w treści rekomendacji definicją „cyklu życia produktu ubezpieczeniowego”, należy przyjąć, że zarządzanie produktem obejmuje trzy etapy: tworzenia produktu, jego funkcjonowania na rynku, a także jego wycofania. Przyjęte rozwiązania powinny służyć uniknięciu wad produktu, a także skutecznemu zarządzaniu takimi wadami. Z punktu widzenia niniejszego artykułu kluczowe znaczenie ma jednak fakt, iż według rekomendacji KNF twórcą produktu jest zakład ubezpieczeń. Nie odnosiły się one natomiast do sytuacji, w których inny dystrybutor ubezpieczeń (posługując się już terminologią nowej ustawy) powinien zostać uznany za twórcę produktu.
Zarządzanie produktem od 1 października 2018 r.
Przyjęcie określenia, zgodnie z którym od 1 października 2018 r. reżim prawny związany z zarządzaniem produktem ubezpieczeniowym będzie regulowany przepisami ustawy o dystrybucji ubezpieczeń, byłoby nie do końca właściwe. Wynika to z faktu, iż obok nowej ustawy, stanowiącej implementację dyrektywy IDD, zagadnienie to będzie regulowane przez rozporządzenie delegowane Komisji UE 2017/2358 z dnia 21 września 2017 r., uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/97 w odniesieniu do wymogów w zakresie nadzoru nad produktem i zarządzania nim dla zakładów ubezpieczeń i dystrybutorów ubezpieczeń.
Obydwa wskazane wyżej akty prawne wprost przewidują możliwość obciążenia obowiązkami związanymi z zarządzaniem produktem nie tylko zakładów ubezpieczeń, ale także pośredników ubezpieczeniowych. Polska ustawa o dystrybucji ubezpieczeń wskazuje w treści art. 11 ust. 1, że twórcami produktu ubezpieczeniowego mogą być obok zakładów ubezpieczeniowych także agenci ubezpieczeniowi oraz brokerzy ubezpieczeniowi. W drodze analogii należałoby przyjąć, że twórcą produktu ubezpieczeniowego nie będzie natomiast agent oferujący ubezpieczenia uzupełniające, nieprofesjonalny pośrednik ubezpieczeniowy, o którym mowa w art. 2 ustawy, a także ubezpieczający w ramach grupowej umowy ubezpieczenia.
Zgodnie z treścią art. 11 ust. 1 ustawy, proces zarządzania produktem obejmuje etap tworzenia oraz funkcjonowania produktu ubezpieczeniowego, podobnie jak ma to miejsce na gruncie rekomendacji KNF. Jakkolwiek zarówno ustawa, jak i rozporządzenie delegowane nie wskazują wprost zagadnienia wycofania produktu z obrotu, to należałoby przyjąć, że proces ten również jest objęty zakresem stosowania nowych regulacji prawnych.
Problem wielu „twórców” produktu ubezpieczeniowego
Jak wynika z obserwacji praktyki rynkowej w Polsce, pośrednicy ubezpieczeniowi odgrywają istotną rolę w opracowywaniu nowych produktów ubezpieczeniowych. Dotyczy to nie tylko ubezpieczeń przygotowywanych na potrzeby dystrybucji w ramach bancassurance czy affinity, ale także licznych programów brokerskich oraz oferowanych przez dużych multiagentów. We wskazanych wyżej sytuacjach należałoby raczej mówić o „współtwórcach produktu”, gdyż często udział pośrednika oraz zakładu ubezpieczeń można uznać za równoznaczny.
Pewien problem polega jednak na tym, że regulacje IDD oraz ustawy o dystrybucji ubezpieczeń nakładają na skonkretyzowanego twórcę szereg obowiązków związanych z zarządzaniem produktem. Przyjęcie koncepcji współtwórców produktu prowadziłoby w najlepszym wypadku– do dublowania się obowiązków przez współtwórców. Natomiast w najgorszym – do zatarcia się odpowiedzialności, a w efekcie do niewykonywania obowiązków.
Polska ustawa o dystrybucji ubezpieczeń nie wskazuje kryteriów, według których powinno się dokonać ustalenia „właściwego twórcy” produktu ubezpieczeniowego. Regulacje takie można jednak znaleźć na gruncie rozporządzenia delegowanego. Wskazuje ono w treści art. 3 ust. 1, iż pośrednika ubezpieczeniowego będzie się uznawać za twórcę produktu, jeżeli pełni on decyzyjną rolę w tworzeniu i opracowywaniu produktu przeznaczonego na dany rynek. Pojęcie „decyzyjnej roli” nie zostało zdefiniowane wyczerpująco w treści rozporządzenia delegowanego. Jednakże, zgodnie z treścią art. 3 ust. 2, obejmuje ono w szczególności samodzielne określenie przez pośrednika najważniejszych cech i głównych elementów produktu. Są nimi: zakres ubezpieczenia, ceny, koszty, ryzyko, rynek docelowy oraz prawo do odszkodowania i gwarancji, które nie są znacząco modyfikowane przez zakład ubezpieczeń zapewniający ochronę ubezpieczeniową z tytułu produktu ubezpieczeniowego. Jeżeli takiej decyzyjnej roli pośrednika nie uda się ustalić, należy przyjąć, że twórcą produktu ubezpieczeniowego będzie zakład ubezpieczeń.
Za twórcę produktu nie uznaje się natomiast pośrednika, który dokonuje personalizacji i dostosowywania istniejących produktów ubezpieczeniowych, w kontekście działalności dla indywidualnych klientów. Twórcą nie będzie też pośrednik opracowujący dostosowane do potrzeb umowy na wniosek pojedynczego klienta.
Umowa o zarządzanie produktem
Polska ustawa o dystrybucji ubezpieczeń nie wskazuje wprost wymogu zawierania umowy o zarządzanie produktem pomiędzy twórcami produktu ubezpieczeniowego. Ustawa określa wyłącznie zadania spoczywające łącznie na wszystkich twórcach produktu ubezpieczeniowego. Jakkolwiek forma umowy wydaje się tutaj logicznym rozwiązaniem, to o obowiązku jej zawarcia przesądza dopiero rozporządzenie delegowane w treści art. 3 ust. 4, a także na gruncie motywu 4. Akt unijny przewiduje przy tym pisemną formę umowy. Ma ona określać warunki ich współpracy, zgodnie z wymogami dla twórców, a także procedury, które umożliwiają im określenie w zgodny sposób rynku docelowego oraz pełnionych przez nich ról w procesie zatwierdzania produktu.
Nie rozwijając w tym miejscu szerzej problematyki związanej ze wskazaną wyżej umową, należałoby pochylić się nad tym, jakie podmioty mogą ją zawierać. Z treści motywu 4 dyrektywy wynika bezsprzecznie, iż jedną ze stron umowy o zarządzanie produktem jest zakład ubezpieczeń. Drugą stronę umowy stanowi natomiast pośrednik ubezpieczeniowy. Jak zostało to wskazane wcześniej, przez „pośrednika ubezpieczeniowego” należałoby w tym miejscu rozumieć, zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o dystrybucji ubezpieczeń, agenta oraz brokera ubezpieczeniowego.
Na gruncie zarówno przepisów dotychczas obowiązującej ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, jak i ustawy o dystrybucji ubezpieczeń, nie powinna budzić wątpliwości kwestia dopuszczalności zawarcia omawianej umowy z agentem ubezpieczeniowym. Może je budzić natomiast zawarcie umowy o zarządzanie produktem ubezpieczeniowym przez brokera ubezpieczeniowego. Wątpliwość ta wynika z treści art. 30 ust. 1 pkt 2 ustawy o dystrybucji ubezpieczeń, zgodnie z którą broker nie może pozostawać w stałym związku umownym z zakładem ubezpieczeń. Odstępstwa od wskazanego zakazu określa art. 30 ust. 2 ustawy, wskazujący kategorie umów, które mogą być zawierane przez brokera z zakładem ubezpieczeń. We wspomnianym katalogu nie odnajdziemy jednak umowy o zarządzanie produktem.
Podsumowanie
Analiza całokształtu regulacji pozwalałaby na przyjęcie, iż przepis art. 3 ust. 4 rozporządzenia delegowanego, w związku z art. 11 ust. 1 ustawy o dystrybucji ubezpieczeń, stanowiłby regulację szczególną wobec zakazu przewidzianego w treści art. 30 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. W przeciwnym razie należałoby wykluczyć brokerów z katalogu podmiotów, które mogą zostać twórcami produktu ubezpieczeniowego. Rozwiązanie takie byłoby niezgodne z obowiązującą praktyką rynkową oraz interesem rynku ubezpieczeniowego, na którym brokerzy odgrywają istotną rolę w tworzeniu innowacyjnych produktów.
Autor: dr Maciej Balcerowski
Przepraszamy, formularz komentarza jest obecnie zamknięty.