Skarga nadzwyczajna w sprawie zadośćuczynienia dla bliskich za błąd medyczny

Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną od wyroku Sądu Apelacyjnego w sprawie zadośćuczynienia dla członków rodziny poszkodowanego za naruszenie prawa do niezakłóconego życia rodzinnego

Od wejścia w życie w dniu 3 kwietnia 2018 r. nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym wprowadzającej instytucję skargi nadzwyczajnej, do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN skierowanych zostało osiem skarg nadzwyczajnych: pięć przez Rzecznika Praw Obywatelskich, trzy przez Prokuratora Generalnego. Jedna ze skarg wniesionych przez Prokuratora Generalnego dotyczyła oddalenia przez Sąd Apelacyjny w Warszawie powództwa o zadośćuczynienie na rzecz bliskich pacjenta, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu w wyniku błędu medycznego, za naruszenie prawa do życia w rodzinie (sygn. akt I ACa 442/15).

Stan faktyczny

W analizowanej sprawie powód trafił w stanie krytycznym na oddział wewnętrzny pozwanego szpitala. W wyniku niewykonania pełnego zakresu badań i niezdiagnozowania u powoda udaru mózgu, a przez to również niepodjęcia właściwego leczenia oraz zaniechania skierowania pacjenta na oddział udarowy, powód stracił możliwość samodzielnego funkcjonowania, mimo codziennej rehabilitacji.

Poszkodowany wniósł o zasądzenie na swoją rzecz zadośćuczynienia od szpitala oraz jego ubezpieczyciela w kwocie 850.000 zł, w tym 700.000 zł z tytułu rozstroju zdrowia, który został wywołany błędami w sztuce, popełnionymi przez pracowników pozwanej placówki, zgodnie z art. 445 § 1 k.c. Ponadto zażądał kwoty 50.000 zł za zawinione naruszenie praw pacjenta oraz 100.000 zł z tytułu naruszenia prawa do cieszenia się niezakłóconym życiem rodzinnym, stosownie do art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c.

Powód wnosił także o zasądzenie na swoją rzecz kwoty 23.000 zł tytułem odszkodowania, comiesięcznej renty w wysokości 18.874 zł za okres 18.01-31.12.2010 r., zaś od 01.01.2011 r. i na przyszłość – 4904 zł, jak również o ustalenie, że pozwany szpital ponosi odpowiedzialność za przyszłe skutki doznanego rozstroju zdrowia. W piśmie procesowym z września 2013 r. powód zwiększył żądaną rentę do kwoty 9869 zł miesięcznie.

Powództwo wnieśli także najbliżsi poszkodowanego pacjenta, tj. jego żona i syn, domagając się zadośćuczynienia po 100.000 zł z tytułu naruszenia praw dotyczących cieszenia się niezakłóconym życiem rodzinnym, również na podstawie art. 448 w zw. z art. 23 k.c.

Powodowie żądali ponadto zasądzenia od pozwanego odsetek od wszystkich podanych kwot za okres od dnia następnego w stosunku do daty doręczenia pozwanemu odpisu pozwu.

Stanowisko Sądów

Wyrokiem z dn. 15.10.2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, sygn. akt XXIV C 103/11, zasądził na rzecz powoda od szpitala i jego ubezpieczyciela kwotę 16.983 zł tytułem odszkodowania oraz kwotę 500.000 zł tytułem zadośćuczynienia za błąd diagnostyczny, terapeutyczny i wadliwą organizację procesu leczenia. Żonie powoda Sąd przyznał zadośćuczynienie w wysokości 30.000 zł. za naruszenie prawa do życia rodzinnego. Małżeństwo powodów nie zdołało bowiem przetrwać i zostało rozwiązane przez rozwód orzeczony w toku rozpoznawania tej sprawy przez Sąd Okręgowy. Natomiast małoletniemu synowi powoda Sąd przyznał zadośćuczynienie w kwocie 100.000 zł, jako że dziecko utraciło na stałe możliwość aktywnego udziału ojca w jego wychowaniu.

Wyrokiem z dn. 08.01.2016 r., sygn. akt I ACa 442/15, Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił wyrok Sądu I instancji i oddalił powództwo w zakresie zadośćuczynienia na rzecz żony i syna powoda. Sąd uznał, że tylko śmierć członka rodziny narusza dobra osobiste jego najbliższych. W ocenie Sądu, rozległy i nieodwracalny rozstrój zdrowia, jakiego doznał powód wskutek udaru, nie spowodował jego śmierci, w związku w tym więź rodzinna, będąca przedmiotem ochrony z art. 448 k.c., została zachowana.

Skarga nadzwyczajna od wyroku Sądu II instancji

Prokurator Generalny złożył skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego od wyroku Sądu Apelacyjnego, którego wydanie naruszyło wolności i prawa człowieka i obywatela, określone w art. 18 i 71 Konstytucji. Prokurator Generalny zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasadę sprawiedliwości społecznej.

W uzasadnieniu Prokurator Generalny wskazał, iż orzeczenie naruszyło ważne prawo człowieka, jakim jest prawo do życia rodzinnego, które obejmuje szeroko rozumiane więzi rodzinne pomiędzy małżonkami, rodzicami i dziećmi. Prokurator Generalny powołał się na dotychczasowe orzecznictwo, zgodnie z którym do zerwania więzi rodzinnej między członkami rodziny dochodzi także wskutek wywołania u osoby bliskiej ciężkiego, nieodwracalnego uszczerbku na zdrowiu. (Zob. także: Zadośćuczynienie za osłabienie więzi rodzinnej z chorym dzieckiem, Zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej.)

Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonym zakresie oraz o przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Sprawa oczekuje na rozpatrzenie przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Termin rozpoznania skargi nie został jeszcze wyznaczony.

Instytucja skargi nadzwyczajnej

3 kwietnia 2018 r. weszła w życie ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2018 poz. 5), która wprowadziła możliwość wnoszenia skarg nadzwyczajnych do Sądu Najwyższego. Ustawa ta została znowelizowana ustawą z dnia 10 maja 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 16 czerwca 2018 r.

Podstawa i dopuszczalność wniesienia skargi

Zgodnie z art. 89 nowej ustawy o SN, skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej, oraz jeżeli:

• orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji, lub
• orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub
• zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,

– a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Skargi nadzwyczajnej nie można oprzeć na zarzutach, które były przedmiotem rozpoznawania skargi kasacyjnej lub kasacji przyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Niedopuszczalne jest również ponowne wniesienie skargi od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony.

Sąd Najwyższy ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie, jeżeli:

• zaskarżone orzeczenie wywołało nieodwracalne skutki prawne, w szczególności upłynęło 5 lat od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, lub
• uchylenie orzeczenia naruszyłoby międzynarodowe zobowiązania RP,

– chyba że konstytucyjne wolności i prawa człowieka i obywatela przemawiają za wydaniem rozstrzygnięcia.

Właściwość sądu

Rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych należy do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN (dalej jako „Izba Kontroli Nadzwyczajnej”). Skargę nadzwyczajną rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 2 sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej oraz 1 ławnika SN. Jeżeli skarga nadzwyczajna dotyczy orzeczenia zapadłego w wyniku postępowania, w toku którego orzekał SN, sprawę rozpoznaje SN w składzie 5 sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej oraz 2 ławników SN.

Podmioty uprawnione do wniesienia skargi

Skargę nadzwyczajną może wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, a także – w zakresie swojej właściwości: Prezes Prokuratorii Generalnej RP, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący KNF, Rzecznik Finansowy, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców oraz Prezes UOKiK.

Termin wniesienia skargi

Skargę nadzwyczajną wnosi się w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia. Jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – w terminie roku od dnia ich rozpoznania. Ponadto w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2018 poz. 5), tj. od 3 kwietnia 2018 r., skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r.

Niedopuszczalne jest uwzględnienie na niekorzyść oskarżonego skargi wniesionej po upływie 1 roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – po upływie 6 miesięcy od dnia jej rozpoznania.

Procedura w przypadku uwzględnienia skargi

W przypadku uwzględnienia skargi, Sąd Najwyższy uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i stosownie do wyników rozprawy:

• orzeka co do istoty sprawy, albo
• przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu I instancji, albo
• umarza postępowanie.

Skarga zostaje natomiast oddalona, gdy nie ma podstaw do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

Odesłanie

W zakresie nieuregulowanym przepisami ustawy o SN, do skargi nadzwyczajnej oraz postępowania w sprawie tej skargi stosuje się: w sprawach cywilnych – co do zasady przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o skardze kasacyjnej, zaś w sprawach karnych – przepisy Kodeksu postępowania karnego dotyczące kasacji.

Znaczenie dla praktyki

Wprowadzenie oraz stosowanie nowego środka odwoławczego w postaci skargi nadzwyczajnej może mieć istotne znaczenie dla praktyki funkcjonowania zakładów ubezpieczeń. Skarga nadzwyczajna umożliwia bowiem podważenie prawomocnego wyroku sądu. Może to uzasadniać także potrzebę utrzymywania rezerw szkodowych na pokrycie roszczeń zgłaszającego roszczenie, także po uprawomocnieniu się wyroku sądowego oddalającego powództwo przeciwko zakładowi ubezpieczeń.

Relatywnie długi okres, w jakim może zostać wniesiona skarga nadzwyczajna, może powodować konieczność długotrwałego utrzymywania wskazanych wyżej rezerw. W efekcie może to skutkować potrzebą modyfikacji zasad ustalania rezerw ubezpieczeniowych funkcjonujących w zakładach ubezpieczeń, a także ewentualnymi modyfikacjami taryf ubezpieczeniowych, w celu uwzględnienia kosztów utrzymywania dodatkowych rezerw ubezpieczeniowych.

 

Autorzy: dr Maciej Balcerowski, Ada Chudzik