Nowy projekt regulacji rynku odszkodowawczego

Założenia nowego projektu ustawy o świadczeniu usług w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wynikających z czynu niedozwolonego

16.01.2019 r. do I czytania w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka został skierowany projekt ustawy o świadczeniu usług w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wynikających z czynu niedozwolonego (druk sejmowy nr 3136). Zgodnie z uzasadnieniem, projektowana ustawa ma na celu zwiększenie zakresu ochrony osób, które poniosły szkodę w wyniku czynów niedozwolonych i korzystają z usług doradców odszkodowawczych, a także wyeliminowanie nieetycznych praktyk pozyskiwania klientów przez podmioty zajmujące się dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych.

Dotychczasowy stan prawny

W dotychczasowym stanie prawnym rynek tzw. kancelarii odszkodowawczych nie był uregulowany szczególnymi przepisami. Potrzeba regulacji wynika z konieczności skutecznej ochrony osób poszkodowanych na skutek czynu niedozwolonego przed nieuczciwymi praktykami kancelarii odszkodowawczych, takimi jak: żądanie nadmiernego wynagrodzenia, zrzeczenie się roszczenia bez zgody klienta czy też wypłacanie odszkodowania nie bezpośrednio do rąk poszkodowanego, a doradcy odszkodowawczemu.

Wątpliwości doktryny wzbudza również kwestia świadczenia usług prawnych przez podmioty niewykwalifikowane, niepodlegające postanowieniom kodeksów etycznych. W praktyce funkcjonowania rynku zaobserwowano między innymi przedstawicieli kancelarii odszkodowawczych oferujących usługi tych podmiotów w domach pogrzebowych, szpitalach, a nawet na miejscu wypadku.

Proponowana regulacja

Definicje legalne

W pierwotnym brzmieniu projektu z dnia 12 czerwca 2018 r., skupiono się na najważniejszych założeniach ustawy, tj. ochronie klientów przed nieuczciwymi doradcami odszkodowawczymi. Wskazano definicje legalne „doradcy” i „klienta”, przy czym początkowo doradcę definiowano jako przedsiębiorcę wykonującego działalność gospodarczą w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. W kolejnej wersji projektu – z dnia 27 września 2018 r., w definicji uwzględniono także adwokatów i radców prawnych. Dodano także pojęcie „podmiotu obowiązanego”, określające podmiot, na którym – na podstawie ustawy lub umowy – ciąży obowiązek naprawienia szkody.

Umowa o dochodzenie roszczeń odszkodowawczych

W projekcie ustawy wprowadzono nowy typ umowy nazwanej – „umowy o dochodzenie roszczeń odszkodowawczych”.  Zawierając tego typu umowę z klientem, doradca zobowiązywałby się za wynagrodzeniem do dokonania na rzecz klienta czynności faktycznych lub prawnych takich jak: ustalenie przyczyn i okoliczności zdarzenia, osób odpowiedzialnych za szkodę, wysokości szkody, rodzaju i wysokości należnych świadczeń. Jednakże redakcja regulacji mogła budzić wątpliwości odnośnie tego, czy ustawa stanowiłaby podstawę do podejmowania przez doradców odszkodowawczych działań w zakresie zastępstwa procesowego.

W drugiej wersji projektu ustawy doprecyzowano regulację w ten sposób, iż czynności zastępstwa procesowego mogłyby być wykonywane tylko przez doradców uprawnionych do reprezentowania strony w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń. W najnowszej wersji projektu skierowanej do Sejmu, adwokaci i radcowie prawni zostali całkowicie wyłączeni spod reżimu ustawy, natomiast doradcy odszkodowawczy nie będą uprawnieni do czynności z zakresu zastępstwa procesowego. W zmienionej redakcji potwierdzono więc regulacje dotychczasowego stanu prawnego, w którym krąg podmiotów uprawnionych do reprezentacji w ramach postępowania sądowego określony jest przepisami Kodeksu postępowania cywilnego.

Umowa o dochodzenie roszczeń odszkodowawczych wymagać będzie zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Zrzeczenie się roszczenia

Zabezpieczeniu interesów osób korzystających z usług doradców odszkodowawczych ma służyć także regulacja, zgodnie z którą ograniczono możliwość zrzeczenia się roszczeń przez doradcę odszkodowawczego. Zrzeczenie się całości lub części roszczenia przez doradcę działającego w imieniu klienta wymagało będzie zgody klienta, wyrażonej w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Podmiot obowiązany do naprawienia szkody będzie mógł wyznaczyć klientowi doradcy odszkodowawczego termin na potwierdzenie umowy.

Wysokość wynagrodzenia doradcy

W pierwotnym brzmieniu projektu zaproponowano ograniczenie wysokości wynagrodzenia za czynności związane z dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych do stawek maksymalnych, które miałyby być określane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości.

Zgodnie z najnowszym brzmieniem projektu, maksymalne wynagrodzenie doradcy w stosunku do kwoty uzyskanej na rzecz klienta nie może wynosić więcej niż 20% tej kwoty. W uzasadnieniu projektu wskazano, że jest to rozwiązanie wzorowane na art. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Przekroczenie limitu wynagrodzenia nie będzie skutkowało nieważnością czynności prawnej, natomiast spowoduje obniżenie należnego wynagrodzenia do dopuszczalnej stawki maksymalnej. Jeżeli zaś w umowie wysokość wynagrodzenia doradcy będzie określona jako wyższa niż 20% kwoty uzyskanej na rzecz klienta tej kwoty, klient nie jest obowiązany do zapłaty ceny wyższej, a doradca, który otrzymał cenę wyższą, obowiązany jest zwrócić klientowi pobraną różnicę.

Ograniczenie wynagrodzenia obowiązuje również wtedy, gdy klient zawiera kilka umów z doradcami powiązanymi, tj. podmiotami biorącymi udział bezpośrednio lub pośrednio w zarządzaniu innym podmiotem lub w jego kontroli albo posiadającymi udział w kapitale innego podmiotu. Wówczas suma wynagrodzeń tych doradców za dochodzenie roszczeń z jednego zdarzenia nie może być wyższa niż 20% kwoty uzyskanej na rzecz klienta.

W przypadku dochodzenia zwrotu kosztów leczenia lub rent, kwota wynagrodzenia musi być znana już w chwili zawarcia umowy i nie może być uzależniona od wyniku sprawy.

Wypłata świadczenia do rąk poszkodowanego

Zgodnie z projektem ustawy, podmiot obowiązany do świadczenia z tytułu czynu niedozwolonego wypłaca je bezpośrednio do rąk poszkodowanego. Rozwiązanie takie ma ograniczać funkcjonującą dotychczas praktykę kancelarii odszkodowawczych, zgodnie z którą  podmioty te przyjmowały przyznane klientowi świadczenie. Było ono z kolei przekazywane klientowi po potrąceniu należnego kancelarii odszkodowawczej wynagrodzenia. Prowadziło to do późniejszego otrzymywania przez poszkodowanych należnych im świadczeń, a także narażało na ich utratę w przypadku upadłości kancelarii odszkodowawczej.

Obowiązkowe ubezpieczenie OC

Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu działalności w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Obowiązkowi ubezpieczenia mają podlegać doradcy odszkodowawczy. W kolejnych wersjach projektu nałożono na doradców dodatkowy obowiązek wręczenia klientowi kopii umowy ubezpieczenia OC przy zawieraniu umowy o dochodzenie roszczeń odszkodowawczych, pod rygorem nieważności tej umowy.

Obiekcje względem tego rozwiązania zgłosił Rzecznik Finansowy, uzasadniając to konfliktem interesów między zakładami ubezpieczeń, które miałyby oferować takie ubezpieczenie, a firmami odszkodowawczymi. Rzecznik wskazywał przy tym na ryzyko przedstawienia ofert ubezpieczenia, które uniemożliwiałyby dopełnienie obowiązku ich zawarcia przez doradców odszkodowawczych. Wobec powyższego Rzecznik proponował alternatywne zabezpieczenia w postaci gwarancji bankowych bądź rachunków powierniczych. Na obecnym etapie propozycje Rzecznika Finansowego nie spotkały się z aprobatą ze strony projektodawców.

Zakaz pewnych form akwizycji i reklamy usług odszkodowawczych

Aby zapewnić efektywne korzystanie z praw przysługujących konsumentom, w pierwotnym projekcie ustawy postulowano zmianę sposobu obliczania terminu na odstąpienie od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Termin 14 dni miałby biec od dnia ustania okoliczności ograniczających klientowi możliwość należytego prowadzenia swoich spraw.

W kolejnych wersjach projektu przepis ten zastąpiono propozycją bardziej ogólnej regulacji – tj. wprowadzeniem zakazu akwizycji i reklamy usług doradztwa odszkodowawczego w okolicznościach, w których proces decyzyjny klienta mógłby być zaburzony ze względu na jego zły stan psychofizyczny i ograniczony dostęp do informacji.

Zgodnie z projektem ustawy z września 2018 r., niedozwolona byłaby akwizycja i reklama usług doradztwa odszkodowawczego prowadzona w szpitalach, na cmentarzach, budynkach użyteczności publicznej, w pojazdach medycznych i radiowozach oraz w budynkach zamieszkiwanych przez osobę poszkodowaną i jej najbliższych.

W najnowszym projekcie ustawy, katalog miejsc objętych zakazem został rozszerzony także o tereny bezpośrednio przyległe do tych miejsc. Zakazana ma być również akwizycja i reklama bezpośrednia lub skierowana do osób oznaczonych indywidualnie. Takim ograniczeniom podlegają adwokaci i radcowie prawni, zgodnie z obowiązującymi ich kodeksami etycznymi. Proponowany przepis ma zatem wyrównać szanse podmiotów działających na rynku dochodzenia roszczeń odszkodowawczych.

Umowy o dochodzenie roszczeń odszkodowawczych zawarte w wyniku akwizycji lub reklamy prowadzonych w formach objętych zakazem będą nieważne.

Wyłączenie adwokatów i radców prawnych spod reżimu ustawy

W wersji projektu skierowanej do Sejmu, adwokaci i radcowie prawni zostali wyłączeni spod reżimu ustawy. Oznacza to w szczególności, iż wobec tych grup zawodowych nie znajduje zastosowania obowiązek zawarcia odrębnej umowy ubezpieczenia OC (za szkody wyrządzone przy wykonywaniu działalności w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych), ani też ograniczenie wysokości wynagrodzenia.

Zakaz cesji wierzytelności

Najnowsza wersja projektu ustawy przewiduje również zakaz cesji wierzytelności wynikających z czynów niedozwolonych na doradcę lub osobę trzecią. Dzięki temu rozwiązaniu nie będzie możliwe obejście przepisów ustawy poprzez zbycie wierzytelności na rzecz podmiotu, którego nie obejmują przepisy ustawy.

Przepisy przejściowe

Zgodnie z obecnym brzmieniem projektu, umowy zawarte przed dniem wejścia w życie ustawy będą wykonywane na dotychczasowych zasadach. Wyjątek stanowi obowiązek uzyskania zgody klienta na zrzeczenie się roszczenia, który będzie dotyczył umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy. Zdaniem projektodawcy, takie rozwiązanie nie niesie żadnych ujemnych konsekwencji dla uczestników obrotu gospodarczego, a jednocześnie zapewnia klientom firm odszkodowawczych lepszą ochronę. Ustawa ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia.

Autor: Ada Chudzik