Przeciwdziałanie praniu pieniędzy na rynku ubezpieczeń (cz. 1)

Obowiązki w ramach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu na rynku ubezpieczeniowym.

13 lipca 2018 r. weszła w życie nowa ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu z 1 marca 2018 r. (dalej jako: „UPPP”). Regulacja ta zastąpiła obowiązującą dotychczas ustawę z 16 listopada 2000 r. Z punktu widzenia rynku ubezpieczeniowego, kluczowe znaczenie ma rozszerzenie obowiązku stosowania przepisów ustawy przez pośredników ubezpieczeniowych.

Podmioty zobowiązane do stosowania ustawy

Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 8 ustawy, obowiązkiem jej stosowania objęte są zakłady ubezpieczeń oferujące ubezpieczenia działu I załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (dalej jako: „UDUiR”), czyli ubezpieczenia life. Ponadto obowiązkiem stosowania UPPP objęci zostali pośrednicy ubezpieczeniowi. Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 9 UDUiR, przez pośredników ubezpieczeniowych należy w tym przypadku rozumieć brokerów ubezpieczeniowych oraz multiagentów. Obowiązkiem stosowania ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy objęci są także agenci wyłączni zakładów ubezpieczeń, ale wyłącznie w przypadku, gdy są uprawnieni do przyjmowania składki bądź odbioru świadczeń ubezpieczeniowych. Obowiązek stosowania regulacji dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, w tym w szczególności wewnętrznych regulacji zakładów ubezpieczeń, może wynikać z treści umowy agencyjnej łączącej agenta wyłącznego oraz zakład ubezpieczeń.

Obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego

W przypadku zakładów ubezpieczeń, kluczowe znaczenie dla określenia konieczności stosowania środków bezpieczeństwa finansowego ma art. 35 ust. 1 pkt 1 UPPP. Zgodnie z tym przepisem, obowiązek stosowania tych środków rozpoczyna się w momencie nawiązania stosunków gospodarczych. Uwzględniając trwały charakter relacji pomiędzy zakładem ubezpieczeń oraz ubezpieczającym, w ramach umowy ubezpieczenia na życie należałoby przyjąć, że już sam fakt zawarcia umowy będzie przesądzał o nawiązaniu stosunków gospodarczych. Możliwe byłoby także przyjęcie szerokiej interpretacji zakładającej, że przez nawiązanie stosunków gospodarczych należy rozumieć także etap przedkontraktowy obejmujący przedstawienie oferty wraz z jej negocjowaniem.

Ustalenie stosunków gospodarczych

Nieco trudniejsza wydaje się kwestia związana z ustaleniem stosunków gospodarczych pomiędzy klientem a agentem ubezpieczeniowym. Zgodnie z ustawą o pośrednictwie ubezpieczeniowym, a także ustawą o dystrybucji ubezpieczeń, agent działa w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń, nie zaś klienta. Wydaje się jednak, że na gruncie UPPP nawiązywanie relacji gospodarczych pomiędzy agentem ubezpieczeniowym oraz klientem należałoby rozpatrywać w kontekście świadczenia przez tego pierwszego usługi pośrednictwa. W takim przypadku nie można postawić znaku równości pomiędzy jednorazowym świadczeniem usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego, a nawiązaniem stałych stosunków gospodarczych. Jednorazowość świadczenia usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego wykluczałaby możliwość uznania takiej relacji gospodarczej za trwałą, która to cecha jest niezbędna do uznania danej relacji gospodarczej za stałej stosunki gospodarcze w rozumieniu ustawy. Konieczna byłaby w takim razie każdorazowa analiza tego, czy agent pośredniczył także w  zawieraniu innych umów ubezpieczenia przez klienta lub też brał udział w ich wykonywaniu, np. poprzez pobieranie składki ubezpieczeniowej.

W przypadku braku stwierdzenia stałych stosunków gospodarczych, obowiązek zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego mógłby wynikać z przeprowadzenia transakcji okazjonalnej. W takiej sytuacji zastosowanie znajdowałby minimalny próg wartości 1.000 EUR w ramach jednej transakcji bądź 15.000 EUR w ramach kilku transakcji.

Trwałość współpracy z brokerem

Podobne wątpliwości jak w przypadku agentów ubezpieczeniowych mogą dotyczyć sytuacji brokerów. Jakkolwiek na gruncie obowiązujących regulacji nie ulega wątpliwości, że broker działa w imieniu i na rzecz poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, tak nie jest jednoznaczna  trwałość tych relacji. Zazwyczaj wskazuje się bowiem, że usługi brokerskie, w przeciwieństwie do działalności agencyjnej, nie mają charakteru stałego. Należałoby więc przyjmować, o ile nic innego nie wynika z danych okoliczności faktycznych, że współpraca brokera z ubezpieczającym będzie miała raczej charakter transakcji okazjonalnych niż stałych stosunków gospodarczych.

Uproszczone środki bezpieczeństwa

Rozważając obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, należy także wspomnieć o instytucji tzw. uproszczonych środków bezpieczeństwa, przewidzianych w treści art. 42 UPPP. Umożliwiają one zastosowanie niższych wymogów w zakresie realizacji obowiązków przewidzianych w ustawie, m.in. w zakresie identyfikacji klienta bądź beneficjenta rzeczywistego. W przypadku zawierania umów ubezpieczenia, ustawa dopuszcza stosowanie uproszczonych środków bezpieczeństwa finansowego w przypadku, gdy umowa zawierana jest z roczną składką ubezpieczeniową nieprzekraczającą 1.500, EUR, bądź 3.500 EUR w przypadku składki jednorazowej. Dla grupowych umów ubezpieczenia, wskazane wyżej limity odnosi się do poszczególnych ubezpieczonych.

Wyznaczenie osób odpowiedzialnych za stosowanie ustawy

Ustawa, zgodnie z art. 6, nakłada na wskazane podmioty obowiązek wyznaczenia osób odpowiedzialnych za jej stosowanie. Natomiast przepis art. 7 doprecyzowuje, iż osoby te powinny być członkami ciał zarządzających tym zakładem ubezpieczeń lub pośrednikiem ubezpieczeniowym. W przypadku podmiotów krajowych, należy przez to rozumieć w szczególności członkostwo w zarządzie. Natomiast dla podmiotów działających w Polsce za pośrednictwem oddziału w ramach swobody przedsiębiorczości, osobą odpowiedzialną będzie zwłaszcza dyrektor zarządzający. Pomimo użycia przez ustawodawcę w treści art. 6 liczby mnogiej w odniesieniu do osób zobowiązanych do stosowania ustawy, nie należy stąd wyciągać wniosku, że muszą nimi być wszyscy członkowie zarządu. Wystarczy bowiem, aby obowiązki takie pełnił prezes lub członek zarządu odpowiedzialny za finanse.

Procedury wewnętrzne

Podobnie jak miało to miejsce na gruncie ustawy z 2000 r., nowa UPPP nakłada na podmioty zobowiązane obowiązek uregulowania w formie pisemnej wewnętrznej procedury dotyczącej jej stosowania przez . Obowiązek ten wynika wprost z treści art. 50 ust. 1.

Ustawodawca na gruncie UPPP wskazuje, że procedura wewnętrzna powinna zostać opracowana z uwzględnieniem rodzaju, a także rozmiaru prowadzonej działalności. Rozwiązanie takie, pozwalające na różnicowanie przez podmioty zakresu podejmowanych działań, sprzyja zapewnieniu efektywności stosowania procedur. Przyjęcie jednolitych standardów dla dużych zakładów ubezpieczeń oraz małych multiagentów w rzeczywistości byłoby podwójnie niekorzystne. Z jednej strony, rygory prawne przewidziane przez ustawę byłyby zbyt niskie dla zakładów ubezpieczeń i nie pozwalałyby na osiągnięcie postawionych przez ustawodawcę celów. Z drugiej zaś, stawiałyby zbyt wysokie wymogi małym podmiotom, przez co nie byłyby realnie przestrzegane.

Minimalny zakres regulacji, który musi zostać zawarty na gruncie procedury wewnętrznej, określa art.50 ust. 2 UPPP. Zgodnie ze wskazanym przepisem, muszą one określać w szczególności zasady oraz sposób identyfikacji klienta, oceny ryzyka prania pieniędzy bądź finansowania terroryzmu, czy wreszcie zasad szkolenia pracowników.

Ponadto art. 53 UPPP nakazuje opracowanie zasad anonimowego zgłaszania naruszeń regulacji omawianej ustawy przez pracowników. W zależności od podjętych przez podmiot zobowiązany decyzji, może ona stanowić zarówno odrębny dokument, jak i element ogólnej procedury dotyczącej przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Część druga artykułu


Autor: dr Maciej Balcerowski

1Komantarz