Nowe terminy przedawnienia roszczeń

Od lipca 2018 r. uprawnieni mają mniej czasu na dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych

9 lipca 2018 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Regulacja ta miała dokonać zmian w zakresie terminów przedawnienia, a także skutkować szybszym dochodzeniem roszczeń przez uprawnionych. Wśród celów ustawy projektodawca wskazuje także na „ułatwienie” prowadzonego postępowania dowodowego, które wraz z upływem czasu od powstania zobowiązania staje się coraz bardziej utrudnione.

Nowe terminy przedawnienia

Zasadniczą zmianą przewidzianą w ustawie jest skrócenie tzw. ogólnego terminu przedawnienia roszczeń przewidzianego w treści art. 118 Kodeksu cywilnego i wynoszącego dotychczas 10 lat do okresu 6-letniego. Zmianie nie ulegają nominalne długości okresów przedawnienia dla świadczeń okresowych oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynoszące 3 lata. Zmianie nie ulegają także terminy przedawnienia roszczeń w zakresie naprawienia szkody z tytułu czynu niedozwolonego uregulowane w treści art. 442¹ k.c.

Ustawa nie wprowadza także zmian w zakresie szczególnych terminów przedawnienia wynikających z przepisów regulujących poszczególne umowy na gruncie kodeksu cywilnego. Wyjątek stanowi dokonanie modyfikacji art. 568 § 2 k.c., regulującego termin przedawnienia odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi. Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, w świetle nowego brzmienia przepisu roczny termin przedawnienia roszczeń z rękojmi nie może zakończyć się przed upływem dwóch lat od dnia wydania rzeczy, nawet jeżeli strony uzgodniły, iż termin odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi będzie skrócony do krótszego niż dwa lata. Ma to także służyć zapewnieniu zgodności polskiego prawa z art. 5 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 99/44/WE w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji.

Zmiana sposobu liczenia terminów przedawnienia

Na gruncie dotychczasowych przepisów do liczenia terminów przedawnienia zastosowanie znajdowały regulacje ogólne Kodeksu cywilnego uregulowane w treści art. 110-115. Po wejściu w życie nowelizacji, zgodnie z treścią art. 118 k.c., w przypadku terminów przedawnienia dłuższych niż 2 lata koniec terminu przedawnienia będzie przypadał na koniec roku kalendarzowego.

Tytułem przykładu można wskazać, że w nowym stanie prawnym zarówno roszczenie okresowe powstałe w dniu 1 stycznia 2019 roku, jak i 29 grudnia 2019 roku będą przedawniać się w tym samym dniu, a więc 31 grudnia 2022 roku.

Roszczenia, których termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata, będą przedawniać się na dotychczasowych zasadach. Oznacza to, że jednocześnie będą obowiązywać dwa sposoby liczenia upływu terminów przedawnienia. Ponadto, jak przyznaje sam ustawodawca, termin przedawnienia części roszczeń okresowych, a także związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, może ulec wydłużeniu.

Przedawnienie w relacjach przedsiębiorca – konsument

O pewnej „rewolucji” w kontekście omawianej ustawy można mówić w zakresie relacji przedsiębiorca-konsument. Dotychczasowe regulacje zasadniczo przewidywały w tym zakresie równość stron. Obydwie strony były uprawnione do podniesienia zarzutu przedawnienia z własnej inicjatywy. Nie był on natomiast uwzględniany przez sąd z urzędu. W przypadku upływu terminu przedawnienia zarzut ten generalnie nie mógł być także kwestionowany.

Nowelizacja Kodeksu cywilnego przewiduje jednak w tym zakresie daleko idące zmiany. Na początek warto wskazać na treść art. 117 § 2¹ k.c.wskazującego, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Przepis ten należy odczytywać jako konieczność uwzględnienia z urzędu upływu terminu przedawnienia. Nie jest zatem konieczne podnoszenie tego zarzutu przez konsumenta w przypadku, gdy uprawnienie to przysługuje mu względem przedsiębiorcy.

Uprawnienie przewidziane w art. 117 § 2¹ k.c. ma charakter szczególny, a więc należy je rozumieć wąsko. Oznacza to, że analogiczne uprawnienia nie przysługują w jakichkolwiek innych relacjach niż wskazane wprost w treści przepisu. W takim przypadku zastosowanie znajdzie reguła ogólna, przewidziana w treści art. 117 § 2 k.c.

Drugą zasadniczą zmianą w zakresie przedawniania jest dodanie art. 117¹ k.c.. Przepis ten przewiduje nadanie sądowi możliwości nieuwzględnienia zarzutu upływu terminu przedawnienia, podniesionego przez przedsiębiorcę w sporze z konsumentem. W uzasadnieniu projektu ustawy ustawodawca podkreśla wyjątkowy charakter nowej regulacji, która powinna znajdować zastosowanie jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu art. 117¹ k.c., sąd powinien, kierując się zasadami słuszności, zważyć interesy obu stron, a także uwzględnić m.in.: (1) długość terminu przedawnienia, (2) długość okresu od jego upływu, a także (3) powód, dla którego konsument wcześniej nie dochodził roszczeń.

Zmiana zasad dotyczących terminów przedawnienia w kontekście ubezpieczeń OC

Zmiany w zakresie terminów przedawnienia mają znaczenie nie tylko dla dłużników, ale także dla ubezpieczycieli oferujących ubezpieczenie OC. Zgodnie z treścią art. 822 § 1 k.c., przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Należy przez to rozumieć, iż odpowiedzialność ubezpieczyciela ma charakter wtórny względem odpowiedzialności sprawcy szkody. Innymi słowy, ubezpieczyciel będzie ponosił odpowiedzialność tylko wtedy, gdy taką odpowiedzialność ponosi sam sprawca. Jednocześnie, ubezpieczyciel będzie mógł odmówić spełnienia świadczenia względem poszkodowanego w przypadku, gdy roszczenie to ulegnie przedawnieniu.

Z punktu widzenia analizy skutków wprowadzonej regulacji dla zakładów ubezpieczeń, za kluczowe przyjąłem terminy przedawnienia roszczeń wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej, które mają zastosowanie w przypadku roszczeń pomiędzy przedsiębiorcami (OC działalności gospodarczej).

Jak zostało to zaznaczone wcześniej, w obu przypadkach ustawa nie wprowadza wprost zmian w zakresie długości okresu przedawnienia. Należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku 3-letniego terminu przedawnienia, zgodnie z nowym brzmieniem art. 118 k.c., zmianie ulega sposób liczenia tego okresu. W formie skrajnej może on oznaczać, że w miejsce dotychczasowych 3 lat będzie on wynosił – realnie – 4 lata. W przypadku roszczeń powstałych na początku roku, termin przedawnienia będzie bowiem przypadał na koniec trzeciego roku kalendarzowego. W rezultacie konieczne będzie dłuższe utrzymywanie rezerw ubezpieczeniowych.

W przypadku roszczeń deliktowych, dochodzonych w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych na podstawie art. 822 § 4 k.c., zastosowania nie powinien natomiast znaleźć art. 117¹ k.c. Sąd Najwyższy w Uchwale III SZP 2/15 wskazał jednoznacznie, iż poszkodowany nie nabywa statusu konsumenta w wyniku wypadku komunikacyjnego. Uznając więc wskazaną wyżej regulację za przepis szczególny, należy skłaniać się ku wąskiej jego wykładni.

Przepisy międzyczasowe

Ustawodawca, wprowadzając nowe zasady dotyczące przedawnienia roszczeń, przyjął w art. 5 ustawy generalną zasadę, zgodnie z którą nową regulacją objęte zostają zarówno roszczenia powstałe po, jak i przed wejściem w życie ustawy. Oznacza to, że zastosowanie względem roszczeń powstałych przed 9 lipca 2018 r. może znaleźć także art. 117¹ k.c., pozwalający sądowi na nieuwzględnienie terminu przedawnienia.

Zgodnie z treścią art. 5 ust. 2 ustawy, w przypadku, gdy w świetle nowej ustawy termin przedawnienia uległby skróceniu, to termin jego upływu powinien być liczony od dnia wejścia w życie ustawy, a więc od 9 lipca 2018 r. Jednakże, gdyby na podstawie dotychczasowego brzmienia Kodeksu cywilnego termin upływał wcześniej niż na gruncie nowelizacji, termin przedawnienia powinien być liczony według wcześniejszych zasad.

Szczególne zasady zostały przewidziane także dla roszczeń „konsumenckich”. W przypadku, gdy powstały przed wejściem w życie ustawy, podlegają one dotychczasowym regulacjom. Jednocześnie, w przypadku upływu terminu przedawnienia, fakt ten podlega uwzględnieniu z urzędu na podstawie art. 117 § 2¹ k.c. od momentu wejścia w życie ustawy.


Autor: dr Maciej Balcerowski

Brak komentarzy

Przepraszamy, formularz komentarza jest obecnie zamknięty.