Nadzór KNF nad zagranicznymi zakładami ubezpieczeń i reasekuracji w Polsce

Projekt nowelizacji ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (projekt z dnia 12 kwietnia 2019 r.)

24 kwietnia 2019 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany projekt ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (dalej jako: „ustawa zmieniająca”). Celem nowelizacji jest zapewnienie Komisji Nadzoru Finansowego skutecznych mechanizmów nadzoru nad zagranicznymi zakładami ubezpieczeń oraz zagranicznymi zakładami reasekuracji z innego niż Polska państwa członkowskiego UE, wykonującymi na terytorium Polski działalność przez oddział lub w inny sposób, w ramach swobody świadczenia usług.

Obecny stan prawny

W obecnym stanie prawnym Komisja Nadzoru Finansowego ma ograniczone uprawnienia nadzorcze w stosunku do zagranicznych zakładów ubezpieczeń lub reasekuracji, wykonujących na terytorium Polski działalność przez oddział lub w ramach swobody świadczenia usług. Na mocy art. 214 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (dalej jako: „uDUiR”) w dotychczasowym brzmieniu, w sytuacji, w której zagraniczny zakład ubezpieczeń lub reasekuracji działający na terytorium Polski dopuszcza się naruszenia prawa polskiego, KNF wydaje odpowiednie zalecenia oraz decyzję zobowiązującą zagranicznego ubezpieczyciela do ich wykonania. Dopiero po niezastosowaniu się do tych zaleceń, organ nadzoru powiadamia właściwy organ państwa członkowskiego UE, w którym zakład ma siedzibę.

Jeżeli środki zastosowane przez zagraniczny organ nadzorczy okażą się niedostateczne lub nieskuteczne, KNF może skorzystać z wszelkich uprawnień przysługujących jej wobec krajowych zakładów ubezpieczeń lub reasekuracji, w tym również wydać zakaz wykonywania działalności na terytorium Polski.

Proponowane zmiany

Zmiany w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych

Projekt nowelizacji zakłada zmianę art. 14 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK (dalej jako: „uUO”) poprzez dodanie ustępów 3b i 3c, na mocy których regulacje dotyczące terminów na wypłatę odszkodowania oraz konsekwencji ich przekroczenia adresowane do krajowych zakładów ubezpieczeń będą miały zastosowanie również wobec zagranicznych zakładów ubezpieczeń z innego niż Polska państwa członkowskiego UE, działających na terytorium Polski zgodnie z polskim prawem.

Zgodnie z przepisem art. 14 uUO, zakład ubezpieczeń, a po nowelizacji – także zagraniczny zakład ubezpieczeń, wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. W przypadku, gdy wyjaśnienie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe w powyższym terminie, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym, przy zachowaniu należytej staranności, wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. Nie dotyczy to sytuacji, w których w tej sprawie toczy się postępowanie sądowe. W przypadku niewypłacenia przez krajowy zakład ubezpieczeń odszkodowania w terminie lub braku uzasadnienia decyzji o całkowitej lub częściowej odmowie wypłaty odszkodowania, organ nadzoru stosuje wobec zakładu ubezpieczeń środki nadzorcze określone w art. 362 ust. 1 pkt 1 lub 2 uDUiR.

Projektowana nowelizacja ma przyznać organowi nadzoru możliwość zastosowania środków nadzorczych określonych w art. 362 ust. 1 pkt 2 uDUiR,  tj. nałożyć karę pieniężną do wysokości 0,5% składki przypisanej brutto wykazanej w sprawozdaniu finansowym za poprzedni rok obrotowy, a w przypadku niewykonywania działalności lub uzyskania składki przypisanej brutto poniżej 20 mln zł – do wysokości 100 tys. zł.

Zmiany w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej

Zmianie ma ulec także art. 214 uDUiR poprzez dodanie ust. 4a, który, w przypadku konieczności niezwłocznego usunięcia lub zapobieżenia naruszania interesów ubezpieczających, ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia, umożliwi organowi nadzoru natychmiastową i nadzwyczajną interwencję wobec zagranicznego zakładu ubezpieczeń lub reasekuracji.

Nadzwyczajna interwencja będzie w tym wypadku polegać na zastosowaniu uprawnień przysługujących organowi nadzoru w stosunku do krajowych zakładów ubezpieczeń lub reasekuracji, z pominięciem trybu, o którym mowa w art. 214 ust. 2–4 (tj. wydanie zalecenia, wydanie decyzji, poinformowanie organu nadzoru państwa macierzystego o ich niewykonaniu). Na mocy nowego przepisu Komisja Nadzoru Finansowego będzie uprawniona zastosować sankcje, o których mowa we wspomnianym art. 362 ust. 1 pkt 2 uDUiR, a także: nałożyć na członka zarządu zakładu ubezpieczeń, zakładu reasekuracji lub prokurenta karę pieniężną do wysokości odpowiadającej ich trzykrotnemu przeciętnemu miesięcznemu wynagrodzeniu z ostatnich 12 miesięcy (art. 362 ust. 1 pkt 1 uDUiR), a nawet zakazać wykonywania na terytorium Polski działalności przez zagraniczny zakład ubezpieczeń lub zagraniczny zakład reasekuracji (art. 214 ust. 5 uDUiR). W związku z dodaniem ust. 4a, zmianie redakcyjnej uległo także brzmienie ustępów 5 i 6 w art. 214 ustawy, poprzez dopisek „i ust. 4a” w treści obu przepisów.

Uprawnienie KNF do niezwłocznej interwencji powinno być ograniczone jedynie do przypadków pilnych, w których niezbędne jest niezwłoczne zabezpieczenie interesów osób uprawnionych z umów ubezpieczenia. Mowa tu o takich sytuacjach, w których istnieje rzeczywiste i nieuchronne ryzyko wystąpienia poważnych nieprawidłowości ze szkodą dla ubezpieczonych lub innych podmiotów.

W praktyce rynkowej przypadek, który można uznać za spełniający te przesłanki, po raz pierwszy uwidocznił się w okresie trwającej do 2015 r. tzw. „wojny cenowej”. Wówczas przedstawiciele krajowych zakładów ubezpieczeń zarzucali zagranicznym towarzystwom agresywną politykę cenową i zaniżanie odszkodowań. Interwencje KNF były natomiast nieskuteczne, gdyż nawet jeśli Komisja zgłaszała naruszenie polskiego prawa do organu nadzoru państwa, w którym zagraniczny zakład ubezpieczeń miał siedzibę, organ ten udzielał odpowiedzi ze znacznym opóźnieniem.

Podsumowanie

Projekt przygotowany przez Ministerstwo Finansów przewiduje, iż KNF będzie mogła skuteczniej nadzorować zakłady ubezpieczeń i reasekuracji z innych krajów UE, działające w Polsce.

W ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK zaproponowano dodanie przepisu, który precyzowałby, iż regulacje dotyczące terminów na wypłatę odszkodowania oraz odpowiedzialności w razie ich przekroczenia dotyczą również zagranicznych zakładów ubezpieczeń.

Z kolei zmiany w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej zapewnią organowi nadzoru możliwość natychmiastowej interwencji w przypadku konieczności niezwłocznego usunięcia lub zapobieżenia naruszania interesów ubezpieczających, ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia, bez obowiązku wcześniejszego powiadamiana właściwego organu nadzorczego państwa siedziby zakładu ubezpieczeń lub reasekuracji i oczekiwania na właściwą reakcję tego organu.

Należy jednakże zwrócić uwagę na zastosowane w projektowanej ustawie pojęcia nieostre, takie jak „pilny przypadek”, których wprowadzenie w art. 214 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej może w istocie uniemożliwić organowi nadzoru zastosowanie odpowiednich sankcji. Nie jest bowiem jasne, jakie naruszenia można by uznać za wystarczająco poważne do zastosowania tego przepisu. Wydaje się, że przepis będzie możliwy do zastosowania tylko w przypadkach wyjątkowych, gwałtownie zagrażających podstawowym interesom konsumentów czy też wypłacalności rynku ubezpieczeniowego. Jednakże ze względu na dużą uznaniowość i brak przejrzystych kryteriów oceny, czy w danych okolicznościach nadzwyczajna interwencja byłaby uzasadniona, można spodziewać się zarówno przypadków nadużywania, jak i niekorzystania z nowych uprawnień przez organ nadzoru.

Autorzy: dr Maciej Balcerowski, Ada Monika Chudzik