Kancelarie odszkodowawcze – regulacja rynku

Senat pracuje nad projektem ustawy o świadczeniu usług w zakresie dochodzenia roszczeń przez kancelarie odszkodowawcze.

Według różnych źródeł rynek tzw. kancelarii odszkodowawczych jest wart w Polsce od około 500 mln do 1 mld PLN rocznie. Tak szeroki przedział wynika przede wszystkim z faktu, iż rynek ten nie był dotychczas regulowany. Nie można nawet powiedzieć, czym konkretnie jest „kancelaria odszkodowawcza” na gruncie obecnie obowiązujących przepisów. Ten stan ma zmienić projektowana ustawa o świadczeniu usług w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, nad której projektem pracuje obecnie Senat.

Celem wprowadzenia nowej regulacji prawnej ma być ochrona klientów kancelarii odszkodowawczych przed… kancelariami odszkodowawczymi. Projektowana ustawa wprowadza bowiem rozwiązania dotyczące w szczególności obowiązkowego ubezpieczenia OC podmiotów świadczących usługi w zakresie dochodzenia świadczeń odszkodowawczych, a także maksymalnego wynagrodzenia, jakie może być przez nie pobierane.

Kancelarie odszkodowawcze

Pojęcie „kancelarii odszkodowawczych” nie znajduje odpowiednika na gruncie obowiązujących regulacji prawnych, gdyż jest to określenie ukształtowane w praktyce funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego. W takim znaczeniu należy przez nie rozumieć przedsiębiorcę, który w ramach prowadzonej działalności zajmuje się dochodzeniem roszczeń osób trzecich od podmiotów zobowiązanych do naprawienia szkody, którymi zazwyczaj są zakłady ubezpieczeń. Zwyczajowo przyjmuje się, że pojęciem „kancelarii odszkodowawczych” nie określa się kancelarii adwokackich, radcowskich, a także brokerów ubezpieczeniowych. Osoba prowadząca kancelarię odszkodowawczą nie musi bowiem posiadać uprawnień adwokackich lub radcowskich, nie musi nawet posiadać wykształcenia prawniczego.

Proponowana przez projektodawcę w art. 2 pkt 1 definicja „doradcy” odpowiada przyjętemu wcześniej rozumieniu kancelarii odszkodowawczej. Istotną zmianę będzie jednak stanowił fakt, iż zgodnie z tą definicją oraz uzasadnieniem do projektu ustawy pojęcie to będzie obejmowało także adwokatów i radców prawnych. Wydaje się zatem, że będzie znajdowało zastosowanie również w przypadku brokerów ubezpieczeniowych.

Umowa z kancelarią odszkodowawczą

Minimalne postanowienia umowy z kancelarią odszkodowawczą reguluje art. 3 projektu ustawy. Wskazuje on przede wszystkim, iż przedmiotem umowy jest dokonanie na rzecz klienta czynności faktycznych lub prawnych związanych z dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych od podmiotu obowiązanego do naprawienia szkody. Czynności te mogą obejmować w szczególności ustalenie:

• przyczyn i okoliczności zdarzeń powodujących szkodę,
• osób odpowiedzialnych za szkodę,
• wysokości szkody,
• rodzaju i wysokości należnych świadczeń

oraz zastępstwo procesowe w postępowaniu sądowym.

Jak wynika z literalnej treści przytoczonego przepisu, kancelarie odszkodowawcze byłyby uprawnione do działania w imieniu i na rzecz swoich klientów, zarówno na etapie przedsądowym, jak również na etapie postępowania sądowego. Należy zwrócić w szczególności uwagę na ryzyko dopuszczenia tych podmiotów do działania w charakterze reprezentantów na etapie postępowania sądowego. Projektowana ustawa w dalszym ciągu nie wprowadza wymogu posiadania ani określonych uprawnień do reprezentacji klienta w sądzie, ani też odpowiedniego wykształcenia. Oznaczałoby to, że w ramach dochodzenia odszkodowań z tytułu czynów niedozwolonych pełnomocnikiem mógłby być de facto każdy. Wymogiem byłoby wyłącznie zawarcie omawianej umowy.

Rozwiązanie takie może budzić istotne wątpliwości w zakresie zabezpieczenia interesów osób pokrzywdzonych. Ponadto oznaczałoby ono znaczne rozszerzenie katalogu działań, do których są upoważnieni doradcy odszkodowawczy w stosunku do obecnego stanu prawnego.  Do czasu opublikowania projektu nie było wątpliwości, że doradcy nie mają prawa do reprezentowania klientów w postępowaniu sądowym. Proponowane rozwiązanie byłoby zatem sprzeczne z celem ustawy.

Wynagrodzenie kancelarii odszkodowawczej

Wprowadzenie przez ustawodawcę podstawy prawnej dla ustanowienia maksymalnej wartości wynagrodzenia dla doradcy odszkodowawczego ma stanowić odpowiedź na spotykane dotychczas przypadki „patologiczne”. Wynagrodzenie kancelarii odszkodowawczej wynosiło bowiem nawet w okolicach 50% należnego odszkodowania. Jakkolwiek w ostatnich latach ceny uległy obniżeniu, projektodawca w dalszym ciągu dostrzega konieczność takiej regulacji.

Podstawę prawną do wprowadzenia stawek maksymalnych dla kancelarii odszkodowawczych ma stanowić art. 4 projektowanej ustawy. Nie zawiera on jednak określonych wartości w zakresie stawek maksymalnych. Odsyła  jedynie do przyszłego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Uwzględniając fakt, iż art. 4 ust. 4 projektowanej ustawy nie zawiera szczegółowych kryteriów w zakresie ustalenia stawek maksymalnych, uprawnienie takie pozostawałoby, teoretycznie, do swobodnej decyzji Ministra Sprawiedliwości. Uznając konieczność wprowadzenia regulacji dotyczących stawek maksymalnych, nie sposób nie zwrócić uwagi na ryzyko stwierdzenia niezgodności takiej normy z obowiązującą Konstytucją.

Ustawa, wprowadzając zakaz stosowania wyższych stawek wynagrodzenia niż stawki maksymalne (art. 4 ust. 1), nie reguluje ewentualnych konsekwencji naruszenia tego zakazu. W przypadku zachowania obecnej wersji projektu ustawy, należałoby przyjąć, że zastosowanie znajdowałby art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, ostanowienie takie należałoby uznać za nieważne.  Uwzględniając jednak, iż wynagrodzenie stanowi element konieczny takiej umowy, umowa byłaby nieważna w całości i od początku jej obowiązywania. Mogłoby to z kolei wywierać skutki w zakresie braku uprawnienia do reprezentowania klienta przez doradcę odszkodowawczego.

Wynagrodzenie  adwokatów i radców prawnych na podstawie ustawy

Jak zostało to już wcześniej zasygnalizowane, postanowienia projektowanej ustawy mają, zgodnie z jej uzasadnieniem, odnosić się także do adwokatów i radców prawnych. Dotyczy to w szczególności problematyki omawianych wyżej stawek maksymalnych. Pewne wątpliwości może jednak budzić możliwość zastosowania w przypadku profesjonalnych pełnomocników art. 4 ust. 3. Przepis ten przewiduje możliwość uzależnienia należności doradcy odszkodowawczego od wyniku sprawy. Potwierdzałby on w takim razie praktykę wypłaty tzw. success fee, ukształtowaną na gruncie rynku kancelarii odszkodowawczych, gdzie mogło ono stanowić jedyne wynagrodzenie kancelarii odszkodowawczej.

W przypadku adwokatów i radców prawnych zastosowanie znajdują natomiast regulacje wyłączające możliwość pobierania jedynie success fee. Nie jest więc jasne, czy przepis ten powinien być interpretowany jako przepis szczególny wobec tych regulacji. Wydaje się jednak, że w kontekście adwokatów i radców prawnych część wynagrodzenia stanowiącego success fee może być uzależniona od wyniku sprawy, natomiast nie uchybia to regulacjom dotyczącym w szczególności stawek minimalnych.

Obowiązek ubezpieczenia doradców odszkodowawczych

Jedną z kwestii budzących największe kontrowersje w kontekście regulacji rynku kancelarii odszkodowawczych stanowi problem obowiązkowego ubezpieczenia OC. Wobec obecnej redakcji ustawy, nie można odnosić się do problematyki dotyczącej zakresu ubezpieczenia czy sum gwarancyjnych, gdyż mają one zostać dopiero określone przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia. Należy jednak poruszyć problem samego obowiązku ubezpieczenia kancelarii odszkodowawczych.

Projekt ustawy zakłada bardzo szerokie uprawnienia po stronie kancelarii odszkodowawczych, obejmujące, obok dotychczasowych działań na etapie przedsądowym, także działania na etapie postępowania sądowego. Oznacza to istotne ryzyko w zakresie wyrządzenia szkody klientowi poprzez niewłaściwe prowadzenie sprawy, np. zbyt późne przedstawienie dowodów czy błędy natury formalnej. W związku z tym, że kancelarię odszkodowawczą można prowadzić w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o minimalnym kapitale 5.000 złotych, wyklucza to realną możliwość zaspokojenia roszczeń poszkodowanego. Ponadto zwolnienie z obowiązku posiadania obowiązkowego ubezpieczenia OC stanowiłoby nieuzasadnione zróżnicowanie pod względem zakresu ochrony klientów.  W przypadku innych podmiotów świadczących usługi na rynku odszkodowawczym obejmującym podmioty podejmujące się za wynagrodzeniem dochodzenia roszczeń deliktowych w imieniu swoich mocodawców (radcy prawni, adwokaci czy brokerzy ubezpieczeniowi) ubezpieczenie OC jest bowiem obowiązkowe.

Za nietrafiony należy także uznawać argument kancelarii odszkodowawczych, który dotyczy możliwości wystąpienia konfliktu interesów po ich stronie z uwagi na posiadanie ubezpieczenia OC. Jako kontrargument wystarczy przytoczyć obowiązek posiadania ubezpieczenia OC przez brokerów ubezpieczeniowych, którzy także mają obowiązek działać w interesie klienta.

Projekt ustawy w kontekście IDD

Projekt ustawy zakłada, że będzie ona miała zastosowanie w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu czynów niedozwolonych niezależnie od tego, czy będą one dochodzone w relacji poszkodowany–zakład ubezpieczeń, czy też poszkodowany–sprawca. W praktyce jednak najczęściej roszczenia, w których poszkodowanego reprezentuje  kancelaria odszkodowawcza, kierowane są do zakładu ubezpieczeń.

Kancelaria odszkodowawcza, działając w interesie poszkodowanego, działa w charakterze podmiotu, który możemy za E. Kowalewskim określić mianem brokera likwidacyjnego. Podmiot ten wykonuje bowiem czynności związane z wykonaniem umowy ubezpieczenia, przez co należy w tym miejscu rozumieć dokonanie wypłaty świadczenia na rzecz poszkodowanego. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 IDD, przez „dystrybucję ubezpieczeń” należy rozumieć m.in. pomoc w wykonaniu umowy ubezpieczenia, a więc także pomoc w likwidacji szkody.

W takim znaczeniu celowe wydaje się włączenie kancelarii odszkodowawczych w reżim ustawy o dystrybucji ubezpieczeń w ramach odrębnego typu pośrednika ubezpieczeniowego. Konieczne byłoby także objęcie ich nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego, podobnie jak ma to miejsce w przypadku brokerów ubezpieczeniowych, a także wprowadzenia określonych wymagań w zakresie wykonywania przez nich działalności odszkodowawczej.

Podsumowanie

Projekt ustawy o świadczeniu usług w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych stanowi niewątpliwie ważny krok na drodze do uregulowania rynku kancelarii odszkodowawczych. Przyjęty model regulacji może jednak wskazywać, iż celem projektodawcy jest uregulowanie jedynie najbardziej palących problemów, takich jak wynagrodzenie kancelarii odszkodowawczych.

Projekt nie uwzględnia jednak szeregu innych problemów związanych chociażby z wprowadzeniem określonych wymogów dla doradców odszkodowawczych w zakresie wykonywania tego zawodu czy prowadzenia działalności. Wydaje się, że uzasadnione byłoby także przyjrzenie się kancelariom odszkodowawczym z perspektywy przepisów IDD.

Autor: dr Maciej Balcerowski