Grupy docelowe w ubezpieczeniach

Identyfikacja grupy docelowej i antygrupy w ubezpieczeniach majątkowych na gruncie ustawy o dystrybucji ubezpieczeń.

1 października 2018 r. wejdzie w życie ustawa o dystrybucji ubezpieczeń. Z punktu widzenia branży ubezpieczeniowej stanowi to drugi kluczowy moment bieżącego roku (oczywiście pierwszym jest wejście w życie RODO). Ustawa, która zgodnie z dyrektywą IDD ma za zadanie podnieść poziom ochrony konsumentów usług ubezpieczeniowych, wprowadza liczne obowiązki, dotyczące działań dystrybutorów w zakresie oferowania produktów ubezpieczeniowych.

W ramach niniejszego artykułu przedstawione zostaną zagadnienia grup oraz antygrup docelowych w ubezpieczeniach majątkowych.

Obowiązek identyfikacji grup docelowych przed wejściem w życie ustawy o dystrybucji ubezpieczeń

Po raz pierwszy obowiązek określania grup docelowych w produktach ubezpieczeniowych pojawił się na gruncie Rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego z 22 marca 2016 r., dotyczących systemu zarządzania produktem. Zgodnie z treścią Rekomendacji 10, zakład ubezpieczeń „powinien projektować/tworzyć i wprowadzać do obrotu jedynie takie produkty, których cechy, ryzyka objęte ochroną ubezpieczeniową oraz opłaty i kanały dystrybucji spełniają oczekiwania i interesy określonej docelowej grupy klientów, do której kierowany ma być dany produkt”.

Rekomendacje KNF zostały wydane na podstawie art. 365 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Oznaczałoby to, że należy je przede wszystkim traktować w charakterze regulacji soft law, które funkcjonują w formule comply or explain. Należy przy tym wskazać, że zgodnie z treścią art. 365 ust. 4 tej ustawy, zakład ubezpieczeń, który nie stosuje się do postanowień rekomendacji, jest w dalszym ciągu związany koniecznością realizacji celu wskazanego w dyrektywie. W związku z tym, zakład ubezpieczeń, niepodejmujący działań w zakresie identyfikacji grup docelowych w modelu zaproponowanym przez organ nadzoru, musiałby zaproponować alternatywne działania, które podejmie, aby przeciwdziałać missellingowi lub oferowaniu produktów nieadekwatnych do potrzeb klientów.

Grupy docelowe na gruncie ustawy o dystrybucji ubezpieczeń

W swoim obecnym brzmieniu, ustawa o dystrybucji ubezpieczeń nie posługuje się ani pojęciem „grup docelowych”, ani „antygrup”. W art. 11 ust. 3 pkt 1 ustawy pojawia się natomiast nowy (względem dotychczasowego stanu prawnego) obowiązek: ustalenia rynku docelowego, dla którego dedykowany jest dany produkt ubezpieczeniowy.

Ustawa o dystrybucji ubezpieczeń nie definiuje pojęcia „rynku docelowego”. Jednakże, uwzględniając treść art. 11 ust. 4, można przyjąć, że jest ono tożsame z funkcjonującym dotychczas pojęciem „grupy docelowej”. W związku z tym, możliwe jest odwoływanie się do treści Rekomendacji w zakresie nieuregulowanym przez ustawę.

Zobowiązane do identyfikacji rynku docelowego zostały podmioty tworzące produkt ubezpieczeniowy, a więc zakłady ubezpieczeń, brokerzy i agenci ubezpieczeniowi. Rozwiązanie takie potwierdza dotychczasową praktykę rynku ubezpieczeń. Obok „standardowych” produktów ubezpieczeniowych pojawiały się także liczne tzw. „programy brokerskie” lub „ubezpieczenia dedykowane”, oferowane przez określonych agentów ubezpieczeniowych.

Wprowadzenie regulacji nakazującej identyfikację rynków docelowych skutkuje zmianą charakteru prawnego dotychczasowego obowiązku. Od 1 października b.r. organ nadzoru może domagać się jego bezwzględnego wykonania. Niemożliwe będzie natomiast stosowanie dotychczasowej zasady comply or explain.

Kryteria ustalenia grupy docelowej

Ustawa o dystrybucji ubezpieczeń, zarówno w treści samego art. 11, jak również na gruncie swoich pozostałych regulacji, nie precyzuje, w jaki sposób ma zostać określony rynek docelowy. W dotychczasowym stanie prawnym pewne podstawy dla identyfikacji grupy docelowej tworzyła Rekomendacja 10.3. Przy określaniu grupy docelowej należało brać pod uwagę takie czynniki jak:

  • poziom ryzyka związanego z produktem („apetyt” na ryzyko potencjalnego klienta),
  • kwestie demograficzne i zdrowotne,
  • poziom wiedzy klienta,
  • możliwości finansowe,
  • oczekiwany zakres i czas ochrony,
  • stopień dostępności zainwestowanych środków.

Rekomendacje KNF miały w swoim założeniu znajdować zastosowanie do wszystkich rodzajów ubezpieczeń. Wydaje się jednak, że przy wyznaczaniu kryteriów, które powinny być uwzględniane przez zakład ubezpieczeń określający grupę docelową, organ nadzoru skupił się na kryteriach właściwych dla ubezpieczeń inwestycyjnych. Może o tym świadczyć w szczególności odwołanie się do stopnia dostępności zainwestowanych środków.

Pewne wątpliwości w kontekście ubezpieczeń majątkowych może także budzić odwołanie się do kwestii demograficznych, zdrowotnych oraz poziomu wiedzy klienta.

Bardziej odpowiednie byłyby zatem następujące kryteria:

  • możliwości finansowe,
  • oczekiwany zakres oraz
  • czas ochrony ubezpieczeniowej.

Kryteria te powinny być jednak dostosowane do rodzaju produktu ubezpieczeniowego. Z uwagi na ogromne zróżnicowanie produktów ubezpieczeniowych, zwykle konieczna będzie każdorazowa ocena grupy docelowej oraz wymaganych cech przedstawiciela grupy. Przy doborze kryteriów należy kierować się celem postawionym zarówno przez organ nadzoru w Rekomendacjach, jak i przez ustawodawcę.

Identyfikacja grupy docelowej, czyli, w nowej nomenklaturze, „rynku docelowego”, ma służyć określeniu takich cech klienta, które są niezbędne dla pokrycia jego potrzeb ubezpieczeniowych oraz dla zapewnienia adekwatności produktu. Inaczej mówiąc, kluczowe jest wskazanie cech, które (1) sugerują, że może zajść ryzyko ubezpieczeniowe oraz (2) warunkują spełnienie świadczenia przez ubezpieczyciela (np. fakt posiadania pojazdu mechanicznego poniżej wieku określonego w niektórych ubezpieczeniach assistance).

Pojęcie „antygrupy”

Na gruncie Rekomendacji KNF z pojęciem „grupy docelowej” koresponduje pojęcie „antygrupy”. Zgodnie z Rekomendacją 10.5 jest to grupa klientów, której potrzeb oraz oczekiwań dany produkt ubezpieczeniowy nie zaspokaja. Organ nadzoru wskazuje, iż celem identyfikacji antygrupy jest ograniczenie zjawiska missellingu. Należy zatem przyjąć, że kryterium zaliczenia do takiej grupy stanowiłby brak możliwości zajścia ryzyka ubezpieczeniowego bądź spełnienia świadczenia przez ubezpieczyciela, z uwagi na postanowienia warunków ubezpieczenia.

Pojęcia „antygrupy”, w szczególności w przypadku ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym, nie należy zawsze traktować jako prostego zaprzeczenia „grupy docelowej” („rynku docelowego”). Możliwe jest bowiem występowanie sytuacji, w której produkt nie spełnia wszystkich uzasadnionych oczekiwań dotyczących produktu ubezpieczeniowego, lecz zarazem nie wyklucza udzielenia, w istotnej części, ochrony ubezpieczeniowej. Należałoby więc przyjąć, że taka grupa nie stanowiłaby ani grupy docelowej, ani antygrupy.

Na gruncie ustawy o dystrybucji ubezpieczeń ustawodawca nie wprowadził odpowiednika pojęcia „antygrupy”. Wobec powyższego, należy postawić pytanie o konieczność dalszego stosowania tego pojęcia przez zakłady ubezpieczeń. Odpowiedź w tym względzie nie jest jednoznaczna.

Na chwilę obecną nie wiadomo, czy wobec wprowadzenia nowej regulacji ustawowej organ nadzoru uchyli obowiązujące dotychczas Rekomendacje. W przypadku braku takiego działania, wydaje się, że pomimo wprowadzenia regulacji art. 11 ustawy o dystrybucji ubezpieczeń, nadal konieczne będzie uzupełniające stosowanie Rekomendacji KNF. Wynikałoby to z odrębnej podstawy prawnej do wydawania rekomendacji przez KNF, wynikającej z treści art. 365 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.


Autor: dr Maciej Balcerowski

Źródła:

  • Uchwała nr 229/2016 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 22 marca 2016 r. w sprawie rekomendacji dla zakładów ubezpieczeń dotyczących systemu zarządzania produktem.
  • Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. poz. 1844).
  • Ustawa z dnia 15 grudnia 2017 r. o dystrybucji ubezpieczeń (Dz.U. 2017 poz. 2486).
Brak komentarzy

Przepraszamy, formularz komentarza jest obecnie zamknięty.